جامعه شناسی روانشناسی فلسفه اقتصاد
مقاله های جدیدجامعه شناسی روانشناسی فلسفه اقتصاد
مقاله های جدیدآینده نظریات میلتون فریدمن
علاقه مندان به میلتون فریدمن این مقاله خوب را از دست ندهند!
نویسنده :
دکتر سهراب شهابی
شروع:
« میلتون فریدمن » اقتصاددان برجسته و از بنیان گذاران مکتب پولی شیکاگو ، برنده جایزه نوبل در اقتصاد در سال 1976 ، است . اعتبار و شهرت او باعث شد که خبر فوت او و مروری به زندگی و نظریاتش ، مطبوعات و وسائل ارتباط جمعی جهان را پر کند ، نام این اقتصاددان بزرگ که شاید تا چند ماه قبل بیشتر برای استادان ، کارشناسان ، متخصصان و دانشجویان اقتصاد و اقتصاد سیاسی آشنا بود ، نامی آشنا شد و موضوع بحث در جلسات متفاوت . شهرت « فریدمن » تا حد زیادی در تقابل نظریات او با اقتصاددان بزرگ و پایه گذار اقتصاد نئولیبرالیزم ، جان مینارد کینز است .
اقتصاددانی که نظریاتش تقریباً از سال 1930 تا اوایل دهه 1970 یعنی به مدت چهار دهه بر جهان غیر کمونیست حاکم بود ؛ دانشگاه هاروارد را در تسلط خود داشت و پیروان نظریات او بزرگانی چون کنت گالبرایت ، مشاور بر جسته اقتصادی کندی و جانسون روسای جمهوری سابق آمریکا و صاحب تألیفات فراوان بود .
جان مینارد کینز که بحران 1930 را شاهد بود ، به این نتیجه رسیده بود که بازار آزاد دارای نقایصی است و دولت در زمانی که بحران های سخت اقتصادی و بیکاری بشدت افزایش مییابد ، البته در چارچوب اقتصاد سرمایه داری باید دخالت نماید . کینز میخواست دولت به گونه ای دخالت نماید که جمع هزینه های دولت و سرمایه گذاری بخش خصوصی ( هزینه های بخش خصوصی ) ثابت بماند . به عبارت دیگر در زمان رکود و بحران ، یعنی زمانی که بخش خصوصی نسبت به سرمایه گذاری بی تمایل میشود ، دولت با افزایش هزینه ها از عمیق شدن بحران جلوگیری نماید و با توجه به این موضوع که چسبندگی مزدها از قیمت ها بیشتر است ، موجب شود که اقتصاد به آهستگی از رکود خارج شود . اما هزینه بیشتر دولت به معنای کسر بودجه و تورم بود و کینز متوجه این موضوع بود ، و احتمالاً تصور میشد با خارج شدن اقتصاد از رکود و افزایش در آمدهای دولت در مراحل بعدی کسر بودجه و تورم قابل کنترل باشد .
کینز ، این اقتصاددان شهیر می خواست اقتصاد سرمایه داری را از بی ثباتی و بحران نجات دهد و البته تئوریهای او مبنای سیاست های اقتصادی برای چهار دهه قرار گرفت . اما تورم های بدون سابقه در زمان صلح در دهه 1970 و پدیده تورم همراه با رکود را که جهان و بسیاری از کشورها در آن دهه تجربه میکردند فضا را برای نظریات کینز تغییر داد و زمینه را برای توجه بیشتر به نظریات فریدمن و فردیک وان هایک و اقتصاد دانان پولی که سیاستهای بسیار محافظه کارانه تری را در مورد عرضه پول ارائه مینمودند پدید آورد .
آنها دخالت دولت را نامطلوب و خواهان پول و قدرت خرید با ثبات بودند . این نظریات هر روز بیشتر تسلط خود را به اقتصاد جهان تحمیل میکردند و نهایتاً موجب شدند تا فریدمن در 64 سالگی به جایزه نوبل دست یابد . چند سال بعد در ابتدای دهه هشتاد نظریات او بوسیله رونالد ریگان و مارگارت تاچر به آغوش کشیده شد و فریدمن به عضویت هیات مشاوران سیاستهای اقتصادی ریگان در آمد . کینز میخواست سرمایه داری را از بحران و فروپاشی نجات دهد ، فریدمن میکوشید اقتصاد سرمایه داری را از دست تورم های سرکش همراه با رکود و دولت های بزرگ برهاند . این هر دو اقتصاد دان بگونه ای در ارتقاء علم اقتصاد نقش مهمی دارند و بنظر میرسد زائیده شرایط دوران خود و البته امروزه وزنه به سمت نظریات فریدمن است .
اما نظریه ها همواره در عالم اجراء با آنچه بنیان گذاران نظریه ها می پندارند متفاوت است . مارکسیسم در دست استالین و دولت دیکتاتوری شوروی نهایتاً صدمه فراوان دید ؛ نظریات کینز موجب تورم های سرکش همراه با رکود شد و توجیهی برای دولتهای دخالت گر ، و نظریات فریدمن نیز احتمالاً سر نوشتی متفاوت نخواهد داشت . چنانکه شاید امروز شکست نئو محافظه کاران در سیاست داخلی در آمریکا ( برنده شدن بی سابقه دموکراتها در انتخابات ماه گذشته و بدست گرفتن هر دو مجلس آمریکا ) ، و شکست سیاست خارجی آنها ( جنگ عراق ، خاورمیانه بزرگ و گزارش بیکر- همیلتون ) و افزایش بدهیهای آمریکا و کسر موازنه خارجی ، بدون شک زمینه را برای نقد نظریات حاکم بر نئومحافظه کاران پدید خواهد آورد و نظریات اقتصادی آنها مستثنی نخواهد بود .
هم اکنون نیز حداقل دو برنده نوبل اقتصاد جوزف استیگلیتز ( سال 2001 ) و امارتیا سن ( سال 1998 ) بر نظریات فریدمن و سیاستهای منتج از آن برای بعضی کشورهای جهان سوم و در زمان بحران هایی مانند خشکسالی و قحطی ایراد وارد نموده اند و خواستار نقش لازم برای دولت شده اند ، البته دولتی خوب . از طرف دیگر جناح راست حزب جمهوریخواه یا نئومحافظه کاران آمریکا ، ریگان و بوش پسر که خود را پیروان نظریات فریدمن میدانند دولت آمریکا را کوچک نکردند ، آنها از مالیات سرمایه داران و شرکتهای بزرگ کاستند ، هزینه های اجتماعی دولت را کنترل نمودند ولی به هزینه های نظامی افزودند و سازمانهای جدید امنیتی را تأسیس کردند و لذا دولت فدرال آمریکا هر روز در طول زمام داری آنها بدهکار تر شد .
در سال 1981 اولین سال ریاست جمهوری ریگان بدهیهای دولت برای اولین بار از رقم یک تریلیون دلار گذشت و فقط در پنج سال اخیر بوش پسر حدود 5/2 تریلیون دلار به دولت آمریکا افزود و از مرز 8 تریلیون دلار گذشته است علاوه بر آن امروز آمریکا بطور متوسط با کسر موازنه پرداختهای خارجی حدود 60 میلیارد دلار در ماه روبرو است که تاکنون بی سابقه بوده است . آمریکا بار دیگر بنظر میرسد از نظر اقتصادی در شرایط سالهای اولیه 1970 قرار گرفته است و از نظر جهانی نیز شاید شرایط تا حدی قابل مقایسه باشد . در جنگ ویتنام درگیر بود و آمریکای لاتین خسته از سیاستهای آمریکا ، به راهی دیگر رفت و امروز بار دیگر چاوز و اورتگا بر میگردند ، و آمریکا در جنگ عراق در مانده است .
آیا این شرایط نظریات جدیدی در زمینه اقتصاد به جهان عرضه خواهد کرد ؟ ممکن است . نویسنده هرگز به بقای ابدی نظریات اعتقاد نداشته است و ضمن اینکه اقتصاد را پیش از دیگر علوم انسانی و اجتماعی دقیق میداند ولی معتقد است این علم بسیار دورتر از آنچه علم ریاضیات و فیزیک میدانیم قرار دارد و زیبایی آن نیز به همین جهت است که بالاخره موضوع مطالعه اش انسان و جوامع بشری و رفتار اقتصادی آنها است .
باید به هوش بود و این بر اقتصاد دانان بر جسته ما است که نه با اغراق در ارج یک نظریه بلکه به جستجوی نظریه های نو و البته کامل تر و کارا تر را در ابتدای حرکت شناسایی کنند ، توجه داشته باشیم نظریات فریدمن در نیمه دوم سالهای 1960 و اوایل دهه 1970نیز مطرح بود ولی آنها که آن زمان دانشجوی اقتصاد در ایران بودند سنگینی تفوق کینز را حس میکردند و با غرور کتاب کینز را که ترجمه شده بود با خود حمل میکردند .
دکتر سهراب شهابی
